Als klimaatburgemeester van Doetinchem heb ik op zondag 17 september 2023 de Preek van de Leek mogen verzorgen in de Catharinakerk in Doetinchem. Het thema van deze dienst was schepping. Dit onderwerp spreekt mij erg aan, omdat ik ook bezig ben met hoe we omgaan met onze aarde.
Hieronder vind je een bewerking van de opname van deze dienst en de tekst van mijn preek:
Met medewerking van Elske te Lindert op orgel, vleugel en zang, Jeroen Kraaijenbrink op trompet en dominee Henk Makkinga als gastheer.
De hele dienst is tot 17 september 2024 terug te kijken via kerkdienstgemist.nl
Tekst Preek van de Leek door Caroline Smeets
In deze preek wil ik jullie meenemen naar hoe je bewust kunt worden van je eigen keuzes, hoe je jezelf kunt aanzetten tot verandering waar je blij van wordt, leg ik uit dat je niet hetzelfde moet doen als je buurman- of buurvrouw of mijn leefstijl zou moeten kopiëren en neem ik je mee in mijn groene veranderingsproces en hoe ik gemotiveerd blijf.
De bijbellezing ging over twee verschillende scheppingsverhalen. Genesis 1 vers 24 tot 26 beschrijft de rol van 'beheer voeren over'. Genesis 2 vers 15 beschrijft het verhaal om de hof van Eden te bewerken en te bewaren.
Wat kun je doen om de rol van 'beheer voeren over' en de rol van 'bewerken en bewaren' toe te passen? In mijn ogen vertellen deze twee scheppingsverhalen hetzelfde, namelijk dat we moeten zorgen voor de aarde. Zorgen op dezelfde manier als zorgen voor je familie en vrienden, ze te beschermen, ze te respecteren. Het voelt voor mij en daarmee neem ik aan voor iedereen, heel natuurlijk om te zorgen voor je familie en vrienden, omdat je je daar een onderdeel van voelt. Je voelt je verbonden met ze en de leeuwin of leeuw komt in je naar boven wanneer iemand uit jouw directe omgeving bescherming nodig heeft.
En dat gevoel zou eigenlijk ook vanzelfsprekend moeten zijn als het gaat om de aarde, want we zijn onderdeel van deze aarde. We staan er niet boven, er is geen hiërarchie, we zijn simpelweg onderdeel. Ruth Valerio, een Engelse milieu en sociaal activist en theoloog verwoordde het in een artikel als volgt: "De mens is een onderdeel van de schepping, verweven met de natuurlijke processen van het leven, en één stem in het orkest van de schepping dat bestaat om de Schepper God te aanbidden."
Als muzikant vind ik dit heel mooi en beeldend uitgelegd. Als je dat voor ogen houdt, dat je onderdeel bent van een orkest en één stem hebt dan gaat het er verder ook niet zozeer om wat de ander doet, je buurman, het bedrijfsleven, de gemeente, de overheid, want dan wil je jouw stem zo goed mogelijk laten klinken als onderdeel in het orkest, als onderdeel van het geheel. Dan maakt het ook niet uit hoe je precies naar de klimaatverandering kijkt, naar de biodiversiteits- of stikstofcrisis of naar de resultaten van de IPCC rapporten, omdat je je onderdeel voelt, omdat je jouw stem uit het orkest goed wil laten klinken.
En, dat weet ik als muzikant, je voelt je beter wanneer je stem mooier klinkt. Wanneer je het goed kunt spelen, wanneer je zuiver klinkt. En dat fijne gevoel zorgt ervoor dat je blijft oefenen en beter wil worden. En zo is dat ook met duurzamere keuzes maken, met duurzaam leven. Het is geen kwestie van afzien, jezelf dingen ontzeggen, van moeten, maar van onderdeel zijn en je stem goed willen laten klinken. Daarmee doe je het dus ook puur voor jezelf om jezelf een goed gevoel te geven. En net zoals met het oefenen van een muziekstuk gaat het niet in één keer goed, gaat het heel vaak fout en maak je kleine stappen.
De vraag die nu bij je op kan komen wanneer je zegt ik wil mijn stem ook beter en mooier laten horen, ik voel mij ook onderdeel van het geheel is 'welke stappen of stapjes kan ik dan maken?' Je zou misschien bijna willen zeggen 'kom maar op, geef mij mijn partij van het muziekstuk maar'. Alleen is het niet zo simpel. Er is niet één manier van duurzaam leven. Er zijn geen partijen aanwezig zoals bij een muziekstuk.
En dat is maar goed ook, want daardoor kun je je leven en het zorgen voor de planeet zo inrichten dat het bij jou past, bij jouw leefstijl, bij wat jij belangrijk vindt met als doel binnen de draagkracht van de aarde te blijven. Want dat is waar het om draait. Dat je met je leefstijl, met wat je doet, koopt, draagt, eet, drinkt, gebruikt binnen de draagkracht van de aarde blijft.
Ik had laatst een artikel gelezen over iemand die geen huis of auto bezit en hierdoor niet dagelijks energie en gas nodig heeft of CO2 uitstoot, maar wel veel rondreist in het binnen- en buitenland lopend met haar kameel of fietsend. Maar zij pakt soms ook het vliegtuig en hoe onduurzaam is dat dan. Want als je naar haar hele leefstijl kijkt en daarmee naar haar impact kan ik mij zo voorstellen dat ze binnen de draagkracht van de aarde blijft. Zij beoefent haar stem op een hele andere manier dan ik doe.
En ik ben er nog niet. Ik zit met mijn leefstijl nog niet binnen de draagkracht van de aarde. Ik heb tot mijn eigen frustratie nog iets meer dan één aarde nodig. Ik ben dan ook aan het oefenen. En hoe oefen ik nou?
Ik ben begonnen bij duurzamere kledingmerken en dan vooral met een leuk fair fashion jurk. Dat was iets wat ik leuk vond om te veranderen en natuurlijk ook belangrijk. Ik ben op zoek gegaan naar eerlijke kledingmerken die bij mijn stijl passen. Nu, na heel wat jaren verder, is mijn kledingkast voornamelijk gevuld met eerlijke kledingmerken en met kleding die ik al had, die zijn niet zozeer eerlijk of fair, maar ondertussen wel duurzaam, omdat ik er heel lang mee doe. Het is op deze manier een bewuste kledingkast geworden.
En ondertussen begon het bij mij ook te kriebelen in de badkamer. Ik wilde af van al die plastic flessen en werd me ook bewust van de samenstelling van verzorgingsproducten. Ik let er bijvoorbeeld nu op dat de ingrediënten zoveel mogelijk van biologische landbouw komen, dat er geen microplastics inzitten en geen drijfgassen. Om minder plastic flessen te hebben zijn we overgestapt op een blok zeep in plaats van douchegel uit een fles, op tandpastatabletjes in plaats van tandpasta uit een tube en hadden we een blok shampoo, dat wordt ook wel zo’n shampoobar genoemd. Nu gebruik ik helemaal geen shampoo meer alleen wat zoutmineralen. Dat zit dan wel weer in een bioplastic verpakking, maar totaal hebben we nu minder plastic in de badkamer.
Doordat ik me bewuster werd van mijn kleding en wat ik in de badkamer gebruik en hier een goed gevoel over kreeg, wilde ik dit blije gevoel op veel meer vlakken. Dat dit mij een goed gevoel geeft, komt volgens mij, omdat ik merkte dat ik mijn keuzes kon veranderen en ik kreeg ook meer een gevoel van controle, dat ik dingen ook zelf in de hand heb.
En zo kwam al snel de keuken aan de beurt waar we ook veel in plastic verpakkingen hadden. En ook al doen we aan afvalscheiding er moet toch plastic geproduceerd worden en niet al het plastic kan even makkelijk gerecycled worden. Dus minder plastic is altijd beter, vooral als een verpakking eigenlijk helemaal niet nodig is. Daarnaast wil ik ook zoveel mogelijk biologisch eten, dat is beter voor mezelf en veel beter voor de natuur, voor de biodiversiteit. En we hebben allebei geen zin om boodschappen op veel verschillende plekken te moeten halen. De markt kan ook een mooi alternatief zijn voor de supermarkt, maar die tijden komen vaak bij ons niet uit.
Dus om en minder plastic en meer biologisch en gemak te hebben bij de dagelijkse boodschappen hebben wij nu een groente- en fruitabonnement bij een tuinderij hier in de buurt die biologische producten levert in zo min mogelijk plastic en met variatie. Op deze manier hebben we al onze wensen in één. Een ander voorbeeld van plastic in de keuken is dat we de plastic boterhamzakjes hebben vervangen voor herbruikbare hoesjes van siliconen en dat werkt net zo makkelijk.
Onze duurzamere keuzes lokken vaak ook reacties uit zoals bijvoorbeeld met ons toiletpapier. Die kopen we in een hele grote verpakking, 80 rollen in een doos. Hierdoor is er geen plastic nodig en een grootverpakking zorgt ook voor minder afval. Daarnaast is het vaak ook goedkoper als je het omrekent naar stuks- of kiloprijs. Dus zo’n duurzame keuze is ook fijn voor de financiële kant. Het roept alleen reacties op, omdat we deze rollen alleen in het toilet kwijt kunnen en iedereen dus onze voorraad opgestapeld ziet.
Andere keuzes maken en gewoontes veranderen, is niet altijd gelijk makkelijk om te doen en zorgt ook niet altijd gelijk voor een blij gevoel. Een grote doos toiletpapier halen en daar reacties op krijgen is gelijk leuk, maar op een andere manier kleding kopen is niet gelijk leuk. Dat kost gewoon meer gewenning en tijd. En ik hield en houd dat vol, omdat ik heb uitgezocht waar mijn voetafdruk uit bestaat, waar ik veel impact mee maak en hierdoor ook gelijk weet waar ik het meeste resultaat ga behalen.
Je impact en dan ook vooral je verborgen impact kun je makkelijk uitzoeken via de site mijnverborgenimpact.nl. Er worden je dan allemaal vragen gesteld als hoeveel en wat drink je, wat eet je, hoeveel geef je uit aan spullen, aan kleding, hoeveel kilometers maak je per jaar, hoeveel reis met het openbaar vervoer, wat is je energieverbruik van je huis. En nadat je dit allemaal hebt ingevuld, krijg je heel overzichtelijk te zien wat jouw impact is en daarmee weet je ook tegelijk wat jouw verborgen impact is.
Want veel van wat wij willen en verlangen, wordt ergens anders verbouwd of gemaakt waar wij niets van meekrijgen. Waar we niet direct van zien wat dat voor een impact heeft. Dat wordt er bedoeld met de verborgen impact. De impact die er wel is, maar die wij hier niet zien. Nadat je al die vragen hebt ingevuld, zie je met staafjes in één oogopslag wat jouw impact is en hoeveel aardes dat eigenlijk zou kosten.
Doordat ik nu weet waar mijn te grote impact zit, ben ik gemotiveerder om dit veranderen. Zo heb ik teveel impact met spullen en kleding kopen. Hoe eerlijk en fair ook een kledingstuk is minder kleding zorgt altijd nog voor minder impact. En ik heb veel impact met het autogebruik, het aantal kilometers die we per jaar maken.
Toen ik dit zag dat mijn staafjes van spullen, kleding en auto te groot zijn, wilde ik dit gelijk à la minute dit verminderen. Maar dat gaat helaas niet, want gewoontes zijn hardnekkig. Zo hebben we in mijn frustratie dat minder spullen kopen niet makkelijk ging de Noodzaakmeter bedacht. Daarmee geef je per aankoop een cijfer hoe noodzakelijk jij de geplande aankoop vindt. Door op deze manier hier bewust van te zijn, lukt het ons nu om aanzienlijk minder te kopen of te krijgen tijdens een feestje. Of het minderen voldoende gelukt is, ga ik aan het einde van het jaar bekijken. Met deze Noodzaakmeter ben ik trouwens ook op gesprek geweest bij minister Rob Jetten van het klimaat. Dat was natuurlijk de leukste bijkomstigheid van mijn frustratie.
Ik zei net dat die te grote impact van spullen een gevoel bij mij opriep dat ik het gelijk à la minute moet veranderen. Maar daar te gefocust op blijven, dat maakt het ook niet leuker. Dan wordt het teveel moeten en afzien. Je verborgen impact helder krijgen is heel erg goed, maar dan gelijk als doel stellen dat je niet meer dan één aarde mag gebruiken, werkt ook niet. Een hard einddoel stellen, maakt het niet leuker en dan houd je het ook niet vol.
Het is dan beter om voor ogen te houden dat je onderdeel bent van het geheel, dat je één stem bent in dit mooie orkest. Dat je net zoals je je familie beschermt, respecteert en voor hen zorgt, je de aarde beschermt, respecteert en voor haar zorgt.
Wil je dit nog meer tot je door laten dringen en inspiratie op doen dan nodig ik je uit om na afloop van deze dienst de expositie hier te bekijken. De kunstwerken zijn gebaseerd op het thema de schepping en staan hier overal verspreid. Zeven kunstenaars hebben elk één dag van het verhaal uit de zeven scheppingsdagen uitgebeeld. Mijn preek ging onder andere over die zesde dag uit dat scheppingsverhaal over hoe we als mens beheer voeren over de hele aarde en dat kunstwerk staat aan die kant.
Bekijk ze, verwonder je, er staat er ook één bij die verrassende materialen heeft gebruikt, en besef dat je onderdeel bent van het geheel en daarmee zelf ook veel in de hand hebt.